بر سفره رنگين رمضان(2)

از ويژگي‎هاي ماه مبارك رمضان، كيمياگري اين ماه است. در اين ماه، افزون بر آنكه ثواب عبادت‌ها چند برابر به روزه‎دار باز مي‎گرداد، اعمال عادي و روزمره شخص روزه‎دار، رنگ عبادت مي‌گيرد. ماه رمضان، از خواب بنده عبادت و از نفس‌هاي او تسبيح مي‌سازد. رسول اكرم صلي الله عليه و آله در خطبه آخرين جمعه ماه شعبان، درباره ماه رمضان مي‎فرمايد: «انفاسكم فيه تسبيح و نومكم فيه عباده؛ نفس‌هاي شما در آن عجل الله تعالي فرجه الشريف ماه]، تسبيح و خواب شما در آن، عبادت است».1
حكيم نظامي گنجه‎اي نيز سروده است:
سنگ بينداز و گهر مي‌ستان
خاك زمين مي‌ده و زر مي‌ستان
آن‌كه ترا توشه ره مي‎دهد
از تو يكي خواهد و ده مي‎دهد
بهتر از اين مايه ستانيت نيست
سود كن آخر كه زياني‌ات نيست2
با توجه به همين كيمياگري ماه رمضان است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند:
من ادّي فيه فرضاً كان له ثواب من ادّي سبعين فريضه فيما سواه من الشهور و من تلا فيه آيه من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن في غيره من الشهور.3
هر كه در اين ماه نماز واجبي بخواند، پاداشش مانند آن است كه در غير اين ماه از ماه‌هاي ديگر، هفتاد نماز واجب خوانده است و كسي كه در اين ماه آيه‎اي را تلاوت كند، مانند آن است كه در غير ماه رمضان، قرآني را ختم كرده است.
ماه رمضان، ماه فراواني پاداش‌ها و ريزش موهبت‎هاست؛ گويي در اين ماه، معيار پاداش‌ها، عبادت‌ها و نماز و روزه روزه‎دار نيست، بلكه معيار، كرم وجود پروردگار است. آشكار است كه هر جا پاي جود بي‌حساب پروردگار در ميان باشد، اندازه‎اي براي آن نمي‎توان تعيين كرد.
غم‌هاش همه شادي، بندش همه آزادي
يك دانه بدو دادي، صد باغ مزيد آمد4
يك وفا ميآر و مي‎بر صد هزار
اين چنين را آن‌چنان بايد همي5
دانه به انبازي6 شيطان مكار
تا ز يكي هفتصد آيد به بار7
خود كه يابد اين چنين بازار را
كه به يك گل مي‎خري گلزار را
دانه‎اي را صد درختستان عوض
حبه‎اي را آمدت صد كان عوض8
بر اين اساس، خواب در ماه رمضان بوي بيداري مي‎دهد؛ چرا كه به عبادت پروردگار تبديل مي‎شود. به تعبير زيباي حافظ، چنين خوابي بِهْ از بيداري است:
سحر كه شِمه چشمت به خواب مي‎ديدم
زهي مراتب خوابي كه بِهْ ز بيداري است9
ماه رمضان، ماه شناخت توانايي‎هاي معنوي خويش
تا به امروز، اندازه‌گيري حقيقي توانايي‎هاي آدمي و گستره آن ممكن نبوده است. كارهاي شگفت‌‌آوري كه در طول تاريخ از آدمي سر زده، نشانه ناپيدا بودن مقدار توانايي اوست. بنابراين، همانگونه كه تا كنون چنين كارهايي شگفت‌انگيزي انجام داده است، در آينده نيز كارهاي شگفت‎انگيزتري انجام خواهد داد. شيخ محمود شبستري در اين باره مي‎نويسد:
الله تعالي، از غايت عنايت، هر چه در عالم آفريده است از ظاهر و باطن و معنوي و مادي، بندگان را بر آن مثال آفريد و به هر صفتي كه خود موصوف بود، مردم را نيز بدان موصوف گردانيد و همچنان كه عالم، مسخر امر اوست، تن مردم را مسخر روح گردانيد تا مردم از تركيب اعضا و ترتيب اجزاي خود بر عالم معنوي و مادي، مطلع گردند و از دانستن صفات خود، صفات حق‌تعالي را بشناسند.1
شيخ محمود شبستري، در شمارش توانايي‎هاي انسان، او را صورت حق‌تعالي دانسته كه مظهر همه اسم‌هاي اوست و از آدمي به كسي تعبير كرده كه محل ظهور قدرت و علم و اراده پروردگار است. آنگاه نتيجه مي‎گيرد كه توانايي و قوّت طبيعي انسان، 10 هزار است، ولي اگر آدمي بخواهد از توانايي ارادي خود استفاده كند، قدرت او بيرون از شماره خواهد بود:
از آن دانسته‎اي تو جمله اسما
كه هستي صورت عكس مسمّا2
ظهور قدرت و علم و ارادت
به توست اي بنده صاحب سعادت!
سميعي و بصير و حي و گويا
بقا داري نه از خود ليك از آنجا
طبيعي قوت تو ده‎هزار است
ارادي برتر از حصر و شمار است3
بر اين اساس، يكي از رسالت‎هاي ماه مبارك رمضان، يادآوري توانمندي بالاي معنوي به روزه‎دار است. انساني كه هرگز نمي‎توانست رنج گرسنگي و تشنگي را تحمل كند، در ماه رمضان ساعت‌ها گرسنه و تشنه مي‎ماند و آسيبي نمي‎بيند. او كه هيچ‌گاه در خود اين توان را نمي‎ديد كه روزي را بدون صبحانه، نهار و عصرانه به شب برساند، در اين ماه، سي روز را بدون خوردن اين سه وعده غذا مي‎گذرانَد. انسان كه خود را ناتوان‎تر از آن مي‎ديد كه سحرگاهان، از بستر گرم و نرم خويش دل بكند و ساعتي را در آن لحظه‎هاي ملكوتي بيدار بماند، در اين ماه به راحتي بيدار مي‎شود. چه بسا روزه‎داري به دليل عادت به سيگار، خود را از ترك سيگار در طول روز، ناتوان مي‎ديد، ولي اكنون ساعت‌هاي طولاني بين سحر تا افطار را بدون سيگار پشت سر مي‎گذارد. اين‌گونه ماه رمضان، توانايي‎هاي نهفته روزه‎دار را آشكار مي‌كند و غير مستقيم به او مي‎آموزد: «تو مي‎تواني».
بي‌گمان، كسي كه در اين يك ماه توانست غرايز خويش را در طول روز كنترل كند و حتي از كارهايي كه تا پيش از ماه رمضان بر او حلال و مباح بود، بپرهيزد، پس از ماه رمضان و در ماه‌هاي ديگر نيز مي‎تواند غرايزش را كنترل كند و آنها را زير سلطه خويش درآورد. ماه مبارك رمضان، انسان را از توانايي‎هاي معنوي او آگاه مي‎كند، بزرگي او را به وي مي‎نماياند و از اين رهگذر به او كرامت مي‎بخشد.

پي‌نوشت‌ها:
 

1. شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 10، ص 313.
2. کليات خمسه، ص 54.
3. وسائل الشيعه، ج 10، ص 314.
4. کليات شمس تبريزي، ص90.
5. همان، ص 876.
6. شراکت.
7. نظامي گنجه‎اي، مخزن الاسرار، تصحيح: محمد آيتي، ص85.
8. مثنوي معنوي، دفتر چهارم، بيت‎هاي 2611 و 2612.
9. ديوان حافظ، ص 125، غزل 67.
10. شيخ محمود شبستري، مجموعه آثار، به کوشش: دکتر صمد موحد، ص 365.
11. که هستي صورت عکس مسمّا: انسان، عکس حق است و چنآنچه حق، جامع جميع اسماست، انسان نيز جامع همه است. لاهيجي، شرح گلشن راز، ص 214.
12. شيخ محمود شبستري، گلشن راز، ص27.
 

منبع: www.pajuhesh.irc.ir